Dinar kralja Uroša I kovan u Brskovu-
najstarija vrsta srpskog dinara
Za razliku od svoje braće koji su oslonac politike nalazili u moćnim državama svojih tastova, kralj Uroš I je vodio samostalnu politiku, sa osnovnim ciljem jačanja i utvrđivanja Srbije. To mu je omogućilo proširenje države na jug i sever.
Međutim, nije mogao sasvim ostati po strani razvoja politike balkanskih zemalja i politike drugih država koje su ga okruživale. Nikejski car Jovan III Vatac (1222-1254), u težnji za restauracijom Vizantije, imao je više uspeha od svojih takmaca, epirskih vladara. Tako se već 1242. godine, Jovan epirski, sin oslepljenog cara Teodora I Anđela (1238-1244), pod pritiskom Jovana III Vataca, odrekao svojih carskih znakova i izrazio vazalstvo prema Jovanu III Nikejskom. Smrću bugarskog cara Kolomana Asena (1241-1246), car Jovan III zauzima oblasti Makedonije sa Skopljem na severu i Velbužd, obuhvatajući tako, sa Solunom, velike prostore ranije Vizantije. Ove promene u susedstvu Srbije nisu uznemiravale Uroša I jer je bio u dobrim odnosima sa Nikejom.
Promene Uroševe politike nastaju iz njegovog odnosa prema Dubrovniku. Zalažući se za barsku arhiepiskopiju, kralj Uroš I se u leto 1252. godine našao sa vojskom ispred Dubrovnika. Spor je rešen sklapanjem mira 13. VIII 1252. godine. Tokom ove i iduće godine Dubrovnik je pregovarao sa bugarskim Mihailom Asenom (1246-1257) maloletnim sinom cara Asena II, i županom Radoslavom Humskim, potomkom Nemanjinog brata Miroslava. Kao plod tih pregovora Bugari su napali Srbiju tokom 1253. godine. Pljačkajući prodrli su do Polimlja, ali bez većih posledica po kralja Uroša I, jer su se uskoro povukli. Neispunjene nade Dubrovnika, proterivanje iz Srbije Uroša I i Vladislava, prinuđuju ga na obnovu mira sa kraljem Urošem I, avgusta 1254. godine.
Bugarsko-kumski prodor do Polimlja, doveo je do premeštanja centra arhiepiskopije 1253. godine iz Žiče u manastir Svetih apostola, koji je na Žičkom metohu kod Peći, oko 1250. godine podigao arhiepiskop Arsenije Sremac. Ni intervencije kralja Bele IV (1235-1270) nisu ispunile očekivanja Dubrovnika o jačem ugrožavanju Srbije. Bela IV, koristeći smrt bosanskog bana Mateje Ninoslava (1232-1250), osnovao je svoju Mačvansku Banovinu u ravnicama donjeg toka Save i poverio je na upravu Rostislavu Mihailoviču, zetu kralja Bele IV a tastu bugarskog cara Mihaila Asena.
Do konačnog rešenja spora episkopija Bara i Dubrovnika oko jurisdikcije nad Srbijom došlo je tek 1256. godine presudom pape u korist Bara. U Rimu je posvećen za barskog arhiepiskopa Lovre, 28. IV 1256. godine. U tome se svakako vidi jak uticaj kralja Uroša I na balkanska zbivanja i njegov interes da nad katolicima u njegovoj državi rukovodi Bar, a ne Dubrovnik koji nije pripadao njegovim zemljama.
Međutim, nije mogao sasvim ostati po strani razvoja politike balkanskih zemalja i politike drugih država koje su ga okruživale. Nikejski car Jovan III Vatac (1222-1254), u težnji za restauracijom Vizantije, imao je više uspeha od svojih takmaca, epirskih vladara. Tako se već 1242. godine, Jovan epirski, sin oslepljenog cara Teodora I Anđela (1238-1244), pod pritiskom Jovana III Vataca, odrekao svojih carskih znakova i izrazio vazalstvo prema Jovanu III Nikejskom. Smrću bugarskog cara Kolomana Asena (1241-1246), car Jovan III zauzima oblasti Makedonije sa Skopljem na severu i Velbužd, obuhvatajući tako, sa Solunom, velike prostore ranije Vizantije. Ove promene u susedstvu Srbije nisu uznemiravale Uroša I jer je bio u dobrim odnosima sa Nikejom.
Promene Uroševe politike nastaju iz njegovog odnosa prema Dubrovniku. Zalažući se za barsku arhiepiskopiju, kralj Uroš I se u leto 1252. godine našao sa vojskom ispred Dubrovnika. Spor je rešen sklapanjem mira 13. VIII 1252. godine. Tokom ove i iduće godine Dubrovnik je pregovarao sa bugarskim Mihailom Asenom (1246-1257) maloletnim sinom cara Asena II, i županom Radoslavom Humskim, potomkom Nemanjinog brata Miroslava. Kao plod tih pregovora Bugari su napali Srbiju tokom 1253. godine. Pljačkajući prodrli su do Polimlja, ali bez većih posledica po kralja Uroša I, jer su se uskoro povukli. Neispunjene nade Dubrovnika, proterivanje iz Srbije Uroša I i Vladislava, prinuđuju ga na obnovu mira sa kraljem Urošem I, avgusta 1254. godine.
Bugarsko-kumski prodor do Polimlja, doveo je do premeštanja centra arhiepiskopije 1253. godine iz Žiče u manastir Svetih apostola, koji je na Žičkom metohu kod Peći, oko 1250. godine podigao arhiepiskop Arsenije Sremac. Ni intervencije kralja Bele IV (1235-1270) nisu ispunile očekivanja Dubrovnika o jačem ugrožavanju Srbije. Bela IV, koristeći smrt bosanskog bana Mateje Ninoslava (1232-1250), osnovao je svoju Mačvansku Banovinu u ravnicama donjeg toka Save i poverio je na upravu Rostislavu Mihailoviču, zetu kralja Bele IV a tastu bugarskog cara Mihaila Asena.
Do konačnog rešenja spora episkopija Bara i Dubrovnika oko jurisdikcije nad Srbijom došlo je tek 1256. godine presudom pape u korist Bara. U Rimu je posvećen za barskog arhiepiskopa Lovre, 28. IV 1256. godine. U tome se svakako vidi jak uticaj kralja Uroša I na balkanska zbivanja i njegov interes da nad katolicima u njegovoj državi rukovodi Bar, a ne Dubrovnik koji nije pripadao njegovim zemljama.
Srbija za vreme kralja Uroša I
Neposredno po smrti nikejskog cara Jovana III Vataca, bugarski car Mihailo Asen je, početkom 1255. godine, zauzeo njegove oblasti u dolini Vardara. Dolazak na presto Nikeje Jovanovog sina Teodora II Laskarisa (1254-1258), odlučnog i spremnog da učvrsti svoje posede, dovodi do sukoba sa Mihailom Asenom. Jovan je uspeo da povrati izgubljene oblasti i prinudi Bugare na sklapanje mira. Oko mira je posredovao mačvanski ban Rostislav. Tako je Nikejsko Carstvo opet postalo Urošev neposredni južni sused čime je Srbiji otklonjena opasnost od Bugarske.
Posle zbacivanja i ubistva cara Mihaila Asena, iduće godine, na presto dolazi Konstantin Tihi Asen. On je sam isticao svoje srodstvo sa Nemanjićima, smatrajući Stefana Nemanju za svog pretka. Do te smene na bugarskom prestolu je došlo zahvaljujući i politici Uroša I i Nikeje.
Prerana smrt cara Teodora II Laskarisa, u leto 1258. godine, dovela je do stvaranja različitih koalicija. Za cara Nikeje je krunisan mladi Jovan IV Laskaris (1258-1261), a već krajem 1258. i početkom 1259. godine, kao njegov savladar, takođe je krunisan carskom krunom moćni Mihailo VIII Paleolog (1259-1282). Despot epirski Mihailo II Anđel (1258-1261), udajom svojih kćeri Jelene za južnoitalskog kralja Manfreda Hohenštaufovca, koji tim ugovorom oblasti u Epiru i Albaniji sa Dračem i Valonom i druge kćeri za Viljema II Vilarduena Ahajskog, franačkog kneza, stvarao je dosta nehomogenu koaliciju uperenu protiv cara Nikeje. Ovoj koaliciji se priključuje i kralj Uroš I, koji već 1258. godine osvaja Skoplje, Prilep i Kičevo. Ofanziva koju je preuzeo car Mihailo VIII Paleolog protiv te koalicije donela mu je juna 1259. godine pobedu kod Bitolja, što je imalo za posledicu vraćanje Uroševe granice na staru liniju ispod Šar-planine. U međuvremenu dolazi do zbližavanja Ugarske sa Nikejom, što je, verovatno, dovelo do ponovnog Uroševog savezništva sa Mihailom VIII od 1259. do 1260. godine. Mihailu VIII je pobeda u Pelagoniji omogućila konačnu restauraciju Vizantije, 25. VII 1261. godine, proterivanjem poslednjeg latinskog cara Balduina II (1226-1270. >>ex<< car od 1261) iz Carigrada. Veće diplomatske veze Uroša I i Bele IV konačno su potvrđene ženidbom Uroševog sina Dragutina unukom Bele IV, Katalinom, kćerkom Belinog starijeg sina, >>mladog kralja<<, savladara Stefana V. On će biti na prestolu od 1270. do 1272. godine. Koristeći se sukobima ugarskih kraljeva, oca i sina, Uroš I ponovo zauzima Zahumlje, na čiju episkopsku stolicu postavlja svog brata, dotadašnjeg monaha Savu, 1262. godine.
Kralj Stefan Uroš I
|
Kraljica Jelena Anžujska
|
Četvrti sin kralja Stefana Prvovenčanog (treći po redu), Predislav, pošao je stopama svog velikog strica. Zamonašio se i uzeo stričevo monaško ime Sava. Posle povlačenja srpskog arhiepiskopa Arsenija Sremca 1263. godine, zbog bolesti, na presto pećkih arhiepiskopa izabran je Predislav (Sava) pod imenom arhiepiskop Sava II (1263-1271) . Opet su, kao za vreme njegovog oca, srpskom crkvom i državom upravljala braća. Taj visoki položaj omogućio mu je dugi monaški staž u Hilandaru i jedna godina vladičanstva Zahumljem, kao i uticaj brata kralja. Tom prilikom je Uroš I novom zahumskom episkopu, koji je stolovao u manastiru Svetog petra na Limu, potvrdio posede na moru oko ušća Neretve.
|
Ponovljeni sukobi Bele IV i Stevana V koriste kralju Urošu I da se više otrgne ugarskog uticaja te tokom 1267. i 1268. godine napada Mačvansku Banovinu. Međutim, bio je poražen i zarobljen 1268. godine. Prema nekim izvorima, tek posle ovog Uroševog poraza i prinudom obnovljenog vazalstva, dolazi do braka Dragutina i Kataline. Posledica ovog neuspelog pohoda je uvođenje institucije >>mladog kralja<< kao vida savladarstva, što je kasnije dovelo do nesuglasica pa i razdora između Uroša I i njegovog sina Dragutina. Pogoršanje odnosa Srbije i Ugarske ilustruje i ugovor u Viterbu, maja 1267. godine, između Karla I Anžujskog (1266-1285), brata Luja IX Svetog (1226-1270), i bivšeg cara Balduina II o obnovi Latinskog Carstva. Podrazumevajući da će taj plan uspeti, Karlo I je već unapred dobio Ahaju i oblasti Albanije i Srbije. Zbog neprijateljskog stava Zapada prema Srbiji, Uroš se zbližava sa carem Mihailom VIII. Oprobanim metodama, političkim brakovima, trebalo je da se car Konstantin Asen oženi carevom sinovicom a drugi Urošev sin, Milutin, carskom kćerkom Anom. Odmah posle pregovora Ana je sa svitom i patrijarhom pošla u Srbiju. Njihovo zadržavanje u Beru uticalo je na raskidanje planiranog bračnog sporazuma. Naime, majka Anina, koja je sa ćerkom bila u sviti, izdejstvovala je da se prethodno pošalje poslanstvo u Srbiju, pa teko po njegovom povratku da nastave put u Srbiju. Poslanstvo je na Uroševom dvoru zateklo Dragutinovu ženu Katalinu kako prede vunu. Uroš je rekao da u Srbiji tako deže snahe. Razočarano poslanstvo je u povratku srelo pratnju u Ohridu i prenelo svoja zapažanja. Uvredljivost mogućeg položaja carske kćerke a još važnije saznanje da Urošev sin Dragutin nije na samrti, kako su se pronosile vesti u Carigradu i da oca neće naslediti Milutin, nego Dragutin, raskinuli su bračni dogovor. Nakon toga kralj Uroš I, nezadovoljan ovim ishodom, uspostavlja tešnje političke veze sa najvećim protivnikom Mihaila VIII Paleologa, Kralom I Anžujskim, koji se upravo nalazio u pripremama jake koalicije protiv Vizantije. Mihailo VIII, veliki diplomata i državnik, da bi otklonio opasnosti od tog novog saveza, približava se papi Grguru X (1271-1276) kome nudi uniju. Unija je sklopljena 7. I 1274. godine u Lionu. Da bi napakostio Srbiji, ovom prilikom je car insistirao da papa poništi crkvenu samostalnost srpske i bugarske crkve, jer, navodno, tu samostalnost papa nije dao te nema pravo važnosti. Papa je, izdajući povelju ohridskoj arhiepiskopiji 1272. godine, potvrdio povelje cara Vasilija II iz 1019. i 1020. godine čime je ozbiljno doveo u pitanje samostalnost bugarske patrijaršije i srpske arhiepiskopije. No, na ove dve crkve ti napadi nisu ostavili nikakav veći trag. Stvarne posledice Lionske unije dobio je samo car Mihailo VIII, jer je njome otklonjena opasnost od osvajanja planirane koalicije, što je i bila svrha tog njegovog diplomatskog poteza.
Manastir Sopoćani,
zadužbina kralja Uroša I
Kralj Uroš I nije bio oženjen ni grčkom ni bugarskom princezom, kao njegova braća. Sin Venecijanke, za suprugu je i sam tražio ženu sa Zapada. Negde oko 1250. godine oženio se (po zapisima hroničara, prvi, ili možda drugi, pa čak i treći put) Francuskinjom Jelenom. Nije moguće tačno definisati njeno stvarno poreklo. Ona i njena sestra Marija, u poveljama kasnijih anžujskih vladara Karla I i Karla II (1285-1309) nazivaju se uvek >>dragim rođakama<<, otud i ustaljen naziv Jelena Anžujska. Prema svedočenjima arhiepiskopa Danila II (1324-1337), koji je kraljicu lično poznavao, doživela je duboku starost. Umrla je tek 1314. godine. Bila je poštovana i omiljena podjednako i od katolika i od pravoslavnih, od pravoslavne i katoličke crkve, kojoj je ostala verna, što svedoči njena prepiska sa papama. Rodila je Urošu dva sina: Dragutina i Milutina. Preko Danila II saznajemo da se posebno brinula za sigurnost i obezbeđenje pristojnog života radnika na svojim zadužbinama i da je u dvorcu na Brnjacima na Ibru osnovala neku vrstu škole internatskog tipa za siromašne devojke. Njima je prilikom udaje davala miraz. Jedna od tih učenica i družbenica sahranjena je preko puta njene grobnice, u lađi crkve Jelenine pravoslavne zadužbine, manastiru Gradcu, na levoj obali Ibra, nizvodno od Raške. Pored te pravoslavne zadužbine, kraljica je obnavljala gradove po dukljanskoj oblasti koji su stradali u vreme mongolske provale. Podigla je i katoličke crkve i manastire u Kotoru, Baru, Ulcinju i Skadru. Ovakvo razmahnuto graditeljstvo na svoj način svedoči o ekonomskom usponu Srbije imajući u vidu i podizanje poznatog manastira, Uroševe zadužbine, na izvorima reke Raške, manastira Svete Trojice u Sopoćanima. Kraljica Jelena je svojim životom i nama neshvatljivim radom (u sledovanju vekova i svetovno ime joj se izgubilo) uspevala da pomiri dve oštre krajnosti: papstvo i Srbiju, što nije polazilo za rukom papama, patrijarsima, carevima i kraljevima. Bila je poštovana od papa, kao verna kćer katolicizma koji je nesebično pomagala, ali sigurno, jedino i iskreno okrenuta srpskom narodu, koji prihvata kao svoj. Zahvaljujući zaslugama za pravoslavnu crkvu, državu i kulturu Srbije Srpska pravoslavna crkva je uvrstila među svetitelje. Njen savremenik arhiepiskop Danilo II je ovoj vrloj katolikinji i srpskoj pravoslavnoj svetiteljki napisao poznato poetsko žitije.
Srbija Uroševog doba doživljava jak ekonomski prosperitet. Počinje se modernije eksploatisati ruda, korišćenjem strane stručne radne snage. Razlog prvobitnog dolaska Sasa u Uroševu Srbiju svakako je posledica najezde Zlatne horde, četrdesetih godina toča veka. Ispred njih su bežali saski rudari iz Erdelja, i došli u Srbiju, svakako već pre 1254. godine. Njihovo prisustvo podstaklo je Uroša I da počne sistematičnije iskorišćavanje rudnog blaga. Prvi od tih rudnika bio je Brskovo na Tari. Rudarstvo nije novina u Srbiji, postojao je kontinuitet vađenja rude još od rimskog doba. Sasko osavremenjavanje kopova doprinelo je ekonomskom jačanju Srbije. U to vreme se formiraju veće katoličke crkvene opštine po Srbiji, u kojim se javljaju Dubrovčani i drugi katolici Jadrana kao trgovci i finansijeri. Oni osnivaju svoje kolonije po rudnicima i trgovima. Zahvaljujući ubrzanom ekonomskom razvoju, u Srbiji se uvodi stalna plaćena vojska, na koju se upravo i kralj Uroš I oslanjao. Nastavlja se kovanje novca započeto u vreme Radoslava i Vladislava što omogućava još brže jačanje spoljašnje i unutrašnje trgovine.
Sredinom 1275. godine kralj Uroš I je opet imao sukobe sa Dubrovnikom. Opustošio je njegovo zaleđe a vojskovođu Benedikta Gundulića i njegovog pomagača, nekog Venecijanca, zarobio i oslepio. venecija je posredovala i došlo je do sklapanja mira, pre nego je Uroš I uspeo da zauzme grad.
Verovatno je već tada Uroš I bio u lošim odnosima sa sinom Dragutinom koji je tražio da mu otac, ispunjavajući obaveze date još Beli IV, dodeli pola države na upravu, kao >>mladom kralju<<. Uroševo odbijanje navodi Dragutina da se za vojnu pomoć obrati Jelisaveti Kumanki, regentu maloletnog ugarskog kralja Ladislava IV Kumanca (1272-1290). Ugarskom vojskom i kumanskim četama Dragutin uspeva, u jesen 1276. godine, kod Gacka da pobedi oca. Kralj Uroš I posle ovog poraza napušta presto, povlači se u Zahumlje, zamonašuje i umire kao monah Simeon, maja 1277. godine. Uskoro je njegovo telo preneto i sahranjeno u njegovu zadužbinu, manastir Sopoćane.
Srbija Uroševog doba doživljava jak ekonomski prosperitet. Počinje se modernije eksploatisati ruda, korišćenjem strane stručne radne snage. Razlog prvobitnog dolaska Sasa u Uroševu Srbiju svakako je posledica najezde Zlatne horde, četrdesetih godina toča veka. Ispred njih su bežali saski rudari iz Erdelja, i došli u Srbiju, svakako već pre 1254. godine. Njihovo prisustvo podstaklo je Uroša I da počne sistematičnije iskorišćavanje rudnog blaga. Prvi od tih rudnika bio je Brskovo na Tari. Rudarstvo nije novina u Srbiji, postojao je kontinuitet vađenja rude još od rimskog doba. Sasko osavremenjavanje kopova doprinelo je ekonomskom jačanju Srbije. U to vreme se formiraju veće katoličke crkvene opštine po Srbiji, u kojim se javljaju Dubrovčani i drugi katolici Jadrana kao trgovci i finansijeri. Oni osnivaju svoje kolonije po rudnicima i trgovima. Zahvaljujući ubrzanom ekonomskom razvoju, u Srbiji se uvodi stalna plaćena vojska, na koju se upravo i kralj Uroš I oslanjao. Nastavlja se kovanje novca započeto u vreme Radoslava i Vladislava što omogućava još brže jačanje spoljašnje i unutrašnje trgovine.
Sredinom 1275. godine kralj Uroš I je opet imao sukobe sa Dubrovnikom. Opustošio je njegovo zaleđe a vojskovođu Benedikta Gundulića i njegovog pomagača, nekog Venecijanca, zarobio i oslepio. venecija je posredovala i došlo je do sklapanja mira, pre nego je Uroš I uspeo da zauzme grad.
Verovatno je već tada Uroš I bio u lošim odnosima sa sinom Dragutinom koji je tražio da mu otac, ispunjavajući obaveze date još Beli IV, dodeli pola države na upravu, kao >>mladom kralju<<. Uroševo odbijanje navodi Dragutina da se za vojnu pomoć obrati Jelisaveti Kumanki, regentu maloletnog ugarskog kralja Ladislava IV Kumanca (1272-1290). Ugarskom vojskom i kumanskim četama Dragutin uspeva, u jesen 1276. godine, kod Gacka da pobedi oca. Kralj Uroš I posle ovog poraza napušta presto, povlači se u Zahumlje, zamonašuje i umire kao monah Simeon, maja 1277. godine. Uskoro je njegovo telo preneto i sahranjeno u njegovu zadužbinu, manastir Sopoćane.
Video manastira Sopoćani,
zadužbine Stefana Uroša I
- >>Srpske zemlje i vladari <<; Mr Momir Jović, Prof. Kosta Radić
Prijatelji sajta:
